RecArt 2022 – na wyłącznej licencji Fundacji UW Jakub Tchorzewski (fortepian)
Muzyka: Roman Palester (1907-1989; obszerną sylwetkę przedstawiliśmy na naszych łamach w numerze 10/2011) pół życia spędził poza granicami kraju. Nie akceptując reżimu komunistycznego i nakładanych na artystów ograniczeń estetycznych (socrealizm) i politycznych, u progu lat 50. wybrał emigrację. Przez dwie dekady pracował w redakcji kulturalnej Radia Wolna Europa w Monachium; zmarł w Paryżu. Swoje zbiory zapisał w testamencie Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, w której ramach działa Archiwum Kompozytorów Polskich. Spuścizna Palestra obejmuje nie tylko rękopisy utworów muzycznych, lecz również teksty publicystyczne i wspomnieniowe oraz około 5000 listów – korespondencję m.in. z Janem Lechoniem, Gustawem Herlingiem- -Grudzińskim czy Janem Nowakiem-Jeziorańskim. Do 1977 roku obowiązywał wydany przez PRL-owskie władze zakaz wykonywania utworów Palestra w kraju. Do dziś znaczna część jego twórczego dorobku nie została wydana, a do niedawna nie istniały też prawie żadne nagrania. Depozytariusz spuścizny kompozytora, czyli BUW, z sukcesem podejmuje starania o rejestrację płytową kolejnych kompozycji. Pod auspicjami Fundacji Uniwersytetu Warszawskiego, przy współpracy Polskiego Wydawnictwa Muzycznego/Anaklasis, Warner Music Poland oraz Filharmonii Bałtyckiej ukazało się dotychczas siedem albumów z muzyką kameralną, fortepianową, orkiestrową i wokalną, z udziałem takich wykonawców, jak dyrygent Łukasz Borowicz, śpiewacy Izabela Matuła i Szymon Komasa, saksofonistka Alina Mleczko czy fleciści Agata Kielar- -Długosz i Łukasz Długosz.
Najnowszy wyraz fonograficznej sprawiedliwości, oddanej twórczości Palestra, to prapremierowe nagranie kilkunastu utworów fortepianowych. Krążek „Muzyka fortepianowa 2” stanowi kontynuację wydanej w roku 2016 „Muzyki fortepianowej 1” (kompozycje z lat 70.), a wykonawcą jest ponownie Jakub Tchorzewski. Tym razem sięgnął po dzieła ze schyłkowego etapu aktywności kompozytorskiej Palestra – „Etiudy” (1979- 1981) i „Sonatę fortepianową nr 2” (1980). W ich zapisie nutowym autor nie stosuje kresek taktowych, co służy wzmożeniu dociekliwości i kreatywności wykonawcy. Daje mu wielką swobodę w zakresie rytmu, akcentacji i frazowania. Zważywszy, że Tchorzewski jest prawdopodobnie pierwszym wykonawcą tej muzyki, staje się poniekąd jej odkrywcą. Mówi: „Obcując z tym materiałem, miałem wrażenie, że – na tyle, na ile to możliwe – poznaję Palestra nie tylko jako kompozytora i muzyka, ale przede wszystkim jako erudytę, intelektualistę, wspaniałego człowieka”. Zdaniem pianisty, który upatruje w „fortepianowym” Palestrze kontynuatora Albana Berga, pod warstwą precyzji konstrukcji i trudności technicznych kryje się tu „żar uczuć”.
Interpretacja Tchorzewskiego podąża tropem emocji i nastrojów – kolejne ogniwa w łańcuchu dziesięciu „Etiud”, kolejne części „Sonaty” to opowieść o fortepianowym perypatetyku – wrażliwcu, który czuje przymus wędrówki po klawiaturze. W ruchu (doskonałe zwłaszcza fragmenty motoryczne) porządkuje swój stan wewnętrzny; pod wpływem siły emocji lub natłoku myśli to przyspiesza, to zwalnia kroku, a czasem musi się zatrzymać (puchnące z napięcia pauzy). Chodzenie po konturze dojrzałej refleksji w płytowym recitalu Tchorzewskiego kończy się powrotem do krainy dzieciństwa: trzech „Łatwych utworów na fortepian”, napisanych w 1935 roku z myślą o najmłodszych pianistach. Dzisiejsi pedagodzy powinni się zainteresować tymi uroczymi miniaturami. Płyty „Muzyka fortepianowa” 1 i 2, wraz z pozycjami nagranymi przez Tchorzewskiego na krążku „Palester: Muzyka kameralna i fortepianowa” (2016; „Dwie etiudy” z lat 1943-45 oraz „Preludia” z 1945 roku) zawierają wszystkie kompozycje Palestra na fortepian solo. Dzięki wydawcom i Tchorzewskiemu możemy wreszcie poznać je ze słuchu.
Hanna Milewska
